DENİZ SUYUNUN ÖZELLİKLERİ VE AKINTILAR
Tuzluluk:
Okyanuslarda genel olarak %o 35 olan tuzluluk çevre denizlerimizde farklı miktarlardadır. Karadeniz’de genellikle %o 18-20, Trakya’nın açığında %o 16, Odesa Körfezinde %o 10 dur. Marmara’da genellikle %o 22 dir. Ege’de % 30-36 arasında değişir. Ege’nin hava dolaşımı şartları nedeniyle doğu kesimindeki sular (kıyılarımız yakını) batı kesiminden daha tuzludur. Akdeniz en tuzlu denizlerden biridir. Cebelitarık’ta %o 36 kadar olan tuzluluk doğuya doğru artar. Güney doğu kesiminde, Kıbrıs’ın güneyinde %o 39’a çıkan tuzluluk, kıyılarımız yakınında %0 37-38 dir.
Seviye Değişimleri ve Gelgit:
Seviye değişimi konusunda ilk akla gelen etken gelgit olmakla beraber başka etkenlerde vardır, özellikle gelgit etkisi az olan kıyılarda basınç değişimi ve şiddetli rüzgar zaman zaman Önemli seviye değişimlerine neden olabilir. Özellikle kıyılarımızda seviye değişimine neden olan en önemli etken gelgit değildir. Basınç değişimlerinin neden olduğu oynamalar yanında yağış ve akarsular da su seviyesini etkiler. Karadeniz kıyılarında haziranda seviye yükselir, kasımda alçalır. Bu sırada seviye 20-30 cm. değişir. Karadeniz’ deki gerçek gelgit etkisi 5-8 cm kadardır. Şiddetli rüzgâr da kıyıya doğru eşliğinde suları yükseltir. Bu duruma “deniz kabarması” denir. Karadan esen şiddetli rüzgâr İse “deniz yatmasına sebep olur. Şiddetli lodos sırasında İstanbul, Yenikapı kıyılarında seviye 60-70 cm yükselebilir.
Ege ve Akdeniz kıyılarında gelgit etkisi biraz daha fazladır. Gelgitin sebep olduğu seviye değişimi kıyılarımızda yer yer değişmekle beraber en fazla İzmir Körfezinde 70 cm’dir. Selanik kıyılarında 42 cm. Eğriboz Körfezi’nde 90 cm. dir. Gelgit güney kıyılarımızda 40-50 cm.lik seviye değişimine neden olur.
Akdenizin diğer kesimlerinde en fazla gelgit Gabes Körfezinde 2 m, Trieste’de 120 cm, Tunus ve Venedik kıyılarında, Portsaid, Beyrut kıyılarında 40 cm, Trablus’da (Suriye) 50 cm kadardır. Gelgit akıntıları Sine Körfezi ve Meşin Boğazı gibi bazı körfez ve boğazlarda çok şiddetlidir.
Denizlerimizdeki Akıntılar:
Akıntı, deniz aracını seyir sırasında rotadan saptıran en önemli etkendir. Akıntılar çeşitli nedenlerle oluşabilir. En önemlisi rüzgârdır. Yoğunluk farkları ve gelgit de akıntı oluşturabilir. Akıntı oluşturan rüzgar, daimi rüzgarlardır ve akıntı yönü rüzgarla aynı değildir. Rüzgarla hareketlenen su kütlesi çeşitli nedenlerle sapar. Bu sapma değeri yüzey sularda yaklaşık 45 kadardır. Yüzey akıntının altında ters yönlü akıntı bulunabilir.
İç deniz olan Akdeniz ve Karadeniz’de akıntılar saat akrebinin tersi yönünde bir dolaşım meydana getirirler. Kıyıların girinti ve çıkıntılı olduğu ve adaların bulunduğu kesimlerde akıntılar genel istikametten sapar, girdap ve ters akıntılar oluştururlar.
Karadeniz’in güneyinde doğu yönünde ilerleyen akıntı sisteminden ayrılan bir kısım sular İstanbul Boğazı yolu ile Marmara’ya yönelir. Karadeniz kıyılarımız açığında, ortalama saatte 1 km hızla ilerleyen akıntıdan Sinop açıklarında ayrılan bir kol kuzeye yönelir. Doğu Karadeniz’i dolaşan akıntının bir kolu Kırım açıklarında güneye yönelir. Böylece Karadeniz’de İki dolaşım halkası meydana gelir. Karadeniz’in batı kesiminde genel dolaşımdan ayrılan bir kol kıyıda İstanbul Boğazı açığından kuzey batıya doğru bir ters akıntı oluşturur.
İstanbul Boğazında güney yönlü yüzey akıntının altında 20-50 m’de ters yönlü bir akıntı mevcuttur. Boğazda yüzey akıntıdan ayrılan kollar çeşidi körfezlerde ters akıntıları oluştururlar. Akıntı hızı en fazla Arnavutköy İle Vaniköy arasındadır ve hızı saatte 10 km’ye çıkabilir. Şiddetli Lodos sırasında kuzey yönlü akıntı ters dönerek Orkoz denilen olay meydana gelir.
Marmara’da 0.7S-2.5 km hızla üç kol halinde İlerleyen akıntının doğudaki kolundan ayrılan sular Tuzla önlerinde bir ters akıntı oluşturur. Gemlik Körfezi ve Tekirdağ kıyılarında da ters akıntılar vardır.
Çanakkale Boğazı’ndan çıkan akıntı Ege’nin batı kıyılarını İzleyerek güneye yönelir. Akdeniz’in kuzeyinde muhtelif körfezleri dolaşarak batıya ilerler. Cebelitarık’dan giren Atlantik suyu güney Akdeniz’de doğu yönünde ilerler. Doğu Akdeniz’ de kuzeye yönelerek güney Anadolu ve Doğu Ege kıyılarını izleyerek kuzeye çıkar.
Ege Denizi’nde kıyı konumu ve adalar nedeniyle genel akıntı yönü çok değişir. Ters akıntılar ve girdaplar oluşur. Yoğun ve tuzlu Akdeniz suyu Çanakkale Boğazı açığında Marmara’dan gelen az yoğun suların altına dalar. Güney kıyılarımızda akıntı hızı saatte 3,5-1 km kadardır.
