Palanga eski çağlardan beri özellikle yelkenli teknelerde yaygın kullanılır. Bu yazımızı palangalara ayırdık.
Genel anlamda, kaldıraç, vites, makara, halka veya benzeri araçlarla, gücü arttırmak için kullanılan mekanik alete palanga adı verilir. Denizcilikteki kullanımında palanga olarak bilinen, bir halatın iki veya daha fazla makara arasından geçirilerek halatın ucundaki çekim gücünün arttırıldığı biçimi önemlidir. Gücün artırılması halatın sistemde yaptığı tur sayısı ile doğru orantılıdır.
İki veya daha fazla makaradan oluşan palangalar için İngilizcede özel bir isim (tackle) vardır. Ancak bazen bu isim yerine, makara sayısına göre ikili veya üçlü palanga gibi isimler kullanıldığı da olur. Bir palangadaki makaralar hareketli ve sabit makara olarak bilinir; bunların arasındaki halat ise üç kışıma ayrılmıştır, tirenti, palanga vetası, ve rigavo. Palangadaki makara sayısı ile tirentiye uygulanan gücün çarpımına ise mekanik kazanç denir.
Mekanik kazanç, halatın hareketli makara üzerinden geçiş sayısına göre bulunur ve dolayısı ile palanganın avantaja veya dezavantaja doğru işlemesi hangi makaranın hareketli makara olduğuna bağlıdır. Palanganın her zaman çekenin avantajına çalışması için, iki makaranında eşit sayıda dönen kısmı olduğunda, tiren tinin geldiği makara, iki makaranın dönen kısım sayısı farklı olduğunda ise daha çok sayıda dönen kısmı olan makara, hareketli makara yapılmalıdır.
Palangalarda kullanılan değişik boyutta ve biçimde birçok makara vardır. Örneğin bir şeyi hızla yukarı çekmek gerektiğinde büyük bir tekli makara kullanılır. Bu durumda hareketli makara olmadığından herhangi bir avantaj sağlanmaz. Bir yatın kıç istralyasını germede kullanılan, makaraların hareket ettiği sistemlerde ise halat iki makara arasında dolandığından elde edilen kazanç 2’dir. Halatın bir ucunun üst makara yakınma sabitlendiği, iki adet tekli makaralardan oluşan, yine bir şey kaldırma amaçlı sistemlerde de kazanç ikidir. Bu palangada tirenti sabit makaradan geldiğinden sistem her zaman avantajın tersine işler.
Bir şey kaldırma amacı ile kullanılmayan kabasorta palangada avantaj yönündeki kazanç 3, avantajın tersine olan kazanç ise 2’dir, Bir tekli bir çiftli makaradan oluşan adi palangada ise halatın ucu tekli makaraya sabitlenir. Genel olarak bir şeyi kaldırma veya yukarı kaldırmada kullanılan bu palanganın avantaj yönündeki kazancı 4, avantaj yönü tersindeki kazancı ise 3’tür. Adi palanganın daha kısa bir halatla kurulanma kamçılı palanga denk İki ve üçlü makaralarla kurulan palangalar ancak, ufak tekneleri tekneye almak gibi ağır işlerde kullanılır. Bu tür palangaların avantaj yönünde kazancı 57, avantajın tersine kazanç lan ise 4 6’dır. Ancak daha fazla dönen parçası bulunan makaralar kullanılan bu palangalarda sürtünme oldukça fazladır ve bu sürtünme hesaba katıldığında yukarda verilen değerler avantaj yönünde 4,37 – 3,75’e avantajın tersine ise 2,26 – 3,57’ye düşer.
