Çevresi 2.5 santimden veya çapı 8.mm den büyük tel, veya bitkisel, sentetik liflerden örülü iplere Halat denir. Metal halatlar çapları ile bitkisel, sentetik halatlar ise çevreleri ile ölçülürler. Teknede kullanılan halatlar ihtiyaca uygun olmalıdır. Yerine göre palamar halatları, demir halatı, ıskota halatı, mandar halatı, çarmıh veya ıstralya halatı, çekme halatı, usturmaça halatı, can halatı olarak sıralanır.
Halatı Meydana Getiren Elemanlar:
a – LİF: Halatın yapıldığı malzemenin en ince parçasıdır.
b – FLASA: Liflerin bir tarafa bükülmesi ile halatın elde edilen ana elemanıdır. Halatı meydana getiren en uzun kısımdır,
c – KOL: Flasaların bir tarafa bükülmesi sonucu elde edilen ikinci ana elemandır. Flasa gibi bütün halat boyundadır,
d- HALAT: Kolların bükümünün aksine hepsinin bir arada bükülmesi ile halat meydana gelir.
Halatlar şeklen (yukarda da resmi olan) bükümlü, saç örgü, çift örgü ve paralel örgü olarak üretilirler.
ükümlü olanlar tek yöne-genelde saat yönünün tersine (yoma bükümlü halat) büküleren 3 ya da daha ender olarak 4 koldan oluşur. Eğer kollar tam ters yönde bükülürse, buna gomina bükümlü halat denir, genelde yumuşak halat değil ancak çarmık gibi tel halatlardaki standart üretim budur.
Gemi palamar ve koltuklarında kullanılan 8 (bazen de 12) kollu halatlar saç örgü halatlardır. Birbirinin tersi yönde üst-üste örülen iki ve katları çift sayıda kollardan oluşur.
Çift örgü halatlar, saç örgü mantığında-ama daha fazla sayıda 16-24 vb-oluşan iki örgü halatın iç içe geçmesi ile oluşur. Genelde yelken ıskotalarında kullanılan renkli renkli, göze hoş görünen halatlar bunlardandır.
Paralel örgü halatlar ise, içi bükümlü (core veya çekirdek) veya lif dışı ise saç örgü (kılıftan) oluşur. Esnemenin çok az olduğu statik halatlar bu gruptadır. Asıl yükü genelde çok sağlam bir materyal olan iç yani çekirdek bölüm taşırken, kılıf sadece aşınmayı engellemek için ve estetik amaçlarla kullanılır.
Halatlarla ilgili diğer bir sınıflama hammadde ile ilgilidir.
Jut, kenevir veya manila gibi sentetik olmayan doğal halatların artık günümüz modern tekneciliğinde- dekorasyon haricinde-hemen hiç yeri yok.
Naylon veya polyamid halatlar. En mukavin halatlardandır, ancak ıslanınca bu mukavemetiini büyük oranda kaybeder. Ayrıca sürtünmeye ve güneş ışığına hç dayanıklı değil. Fakat diğer tüm materyallere göre çok esnektir!
Polyester ise tersine bu iki (sürtünme ve güneş ışığı) faktöre çok dayanıklıdır. Mukavemeti neredeyse naylon gibi ama daha az esnektir.
Polipropilenin en önemli özelliği sudan hafif olmasıdır. Yelkenli teknelerde uzun kıç koltuğu olarak kullanılması için idealdir. Ama hem güneşe hem de tuzlu suya çok az dayanıklıdır, bu tip halatların ömrü de kısadır…
Dyneema veya Spectra halatlar neredeyse çelik tel kadar mukavim, hemen hiç esnemez. Ancak çok pahalı, güneşten ve tuzlu sudan etkilenir…
Bunlardan başka Aramid (Kevlar), Zylon gibi halatlar da mevcut ama henüz yelkencilikte yaygın kullanımı yok.
Şimdi biraz da bu tip ve yapıdaki halatların nerelerde kullanıldığına bakalım.
Önce bazı genellemeler.
Halattaki kol sayısı ne kadar artarsa esneme azalır, mukavemet artar. Buna göre en mukavim halat (hammaddesi en olursa olsun) çift örgü halattır, en esnek olanı ise 3 kollu olandır.
Kasa veta dikiş yapımı 3 kollu-bükümü-halatlarda daha kolaydır. Amatörler tarafından dahi uygulanır, çift örgü veya paralel örgü halatları örmek veya dikmek için profesyonel yardım gerekebilir.
Bükümlü halatlar gam yapmaya, çift örgü veya saç örgü halatlara kıyasla daha yatkındır.
Buna göre palamar-koltuk gibi halatlarda esneme kapasitesi daha fazla 3 kollu-bükümlü halatlar genelde tercih edilir. Sahile verilen, etrafa sürtünme potansiyeli en yüksek halatlar koltuklar olduğu için genelde polyester halatlar kullanılır.
Sahile verilecek uzun koltuklar için yine 3 kollu halatlar kullanılabilir ancak birçok tekneci, yaklaşık 50-60 metre yekpare bir halatın am yapması sebebiyle dolanması riskine karşı ya bir makara düzeneği kullanır ya da bu halatları daha az gam yapan çift örgü veya saç örgü halatları tercih eder.
Keza sahile yüzüp bağlanması gerektiği durumlarda, bu tip halatların suda yüzen polipropilen halattan yapılması tercih edilir.
Buna mukabil tonoz veya demir halatında halatın yüzmüyor olması gerekir. Bu işler için polipropilen kullanılmaz.
Demir halatı gibi esneme istenen yerlerde naylon tercih edilir.
Yelkenlerde ıskota ve hareketli donanım ürünlerde, çift örgü halatlar kullanılır. Makaradan geçen halatlar olduğu için genelde polyester tercih edilir.
Mandar, pupa palangası gibi çok hareket etmeyen ve esnememesi istenen ürünlere statik halatlar-ki çoğu paralel örgüdür-tercih edilir.
Yelken donanımında halatların farklı renklerde üretilmiş olması, güverte ve kokpitteki karışıklığa nispeten engel olur.
Büyük güçlerin söz konusu olduğu hareketli kıç ıstralya donanımı palangalarında Dyneema veya Spectra (HMPE) kullanılır. Genelde 8 veya 12 kollu olarak üretilir, bu sayede kasa yapılmaları kolaydır. Hemen hemen hiç esnemezler ve çok mukavimdirler.
Kevlar (Aramid) güneşe çok az dayanıklıdır.
